هر اتفاق پیش بینی نشده و در مواردی ناگهانی که موجبات تضعیف و نابودی توانمندیهای اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی مانند خسارات جانی و مالی، تخریب تأسیسات زیربنایی، منابع اقتصادی و زمینه های اشتغال جامعه را فراهم می آورد به عنوان سوانح طبیعی تعریف می شود. از مصادیق بارز آن می توان سیل ، زلزله خشکسالی ، پیشروی آب دریا ، آتشفشان ، لغزش زمین ، طوفان و آفتهای طبیعی را نام برد. با بررسیهای بعمل آمده بیش از چهل نوع سوانح طبیعی در سطح جهان تشخیص داده شد که هر گروه خود به چند زیر مجموعه تقسیم می شود.
هر چند حوادث و رویدادهای متعدد طبیعی در طول حیات بشر در جوامع مختلف منجر به بروز خسارات جانی ، مالی فراوانی شده و کماکان بسته به سطح توسعه نیافتگی کشورها و جوامع بشری ، خساراتی وارد می شود ، اما در جوامع پیشرفته با استفاده از فناوری ، توان علمی و فنی و سازماندهی توانسته اند به مقابله با این سوانح برخواسته و میزان خسارات ناشی از وقوع حوادث را به حداقل کاهش دهند .
کشور ما در عین گستردگی دارای تنوع اقلیمی و شرایط متنوع آب و هوایی است و زمینه وقوع بسیاری از سوانح شناخته شده در آن فراهم است . لذا با توجه به وجود شرایط طبیعی مساعد جهت بروز انواع سوانح در کشور ، وظیفه شناخت ، پیشگیری و راههای مقابله با سوانح اهمیت و اولویت خاصی پیدا می کند . روند تصاعدی خسارات وارده ناشی از وقوع سوانح در کشور در طی سالهای اخیر از یکسو و اعلام دهه 2000-1900 میلادی به عنوان دهه بین المللی کاهش اثرهای سوانح طبیعی (IDNDR) از طرف سازمان ملل متحد (1990-1999) و همچنین راهبرد بین المللی برای کاهش سوانح (UNISDR) در سال 1999 لزوم پاسخ جدی و سریع را در این رابطه ضروری می نماید .
لازمه هر گونه برنامه ریزی برای مقابله با سوانح طبیعی و به حداقل رساندن خسارت آنها ، شناخت ماهیت ، چگونگی وقوع ، دامنه و عمق رویداد در نواحی مختلف است . مجموعه های فوق را که هر یک چندین زیر مجموعه ممکن است داشته باشند ، می توان در هشت گروه کلی به شرح زیر جای داد :
- سیل
- زمین لزره و مخاطرات ناشی از آن
- زمین لغزش
- کویرزایی
- آلودگی محیط
- آفات و بیماری های نباتی
- خشکسالی
- طوفان و سوانح اتمسفری
با توجه به ارزیابی های بعمل آمده در ایران حداقل وقوع سی و دو نوع سوانح طبیعی به شرح جدول زیر سابقه دارد :
مخاطرات طبیعی که در ایران سابقه رخداد دارند
1-سیل |
17- طوفان |
2-زلزله |
18-آلودگی آب و هوا و محیط زیست |
3-سونامی |
19-آفات و بیماریهای نباتی |
4-نوسانات زمین |
20-خشکسالی |
5- روانه های گلی |
21-خودسوزی جنگلها |
6-زمین لغزشها |
22- صاعقه |
7- ریزشهای سطحی |
23-خطرات ژئوترمال |
8-فرسایش خاک |
24-ریزشهای حوضه های آهکی |
9-سنگ ریزشها |
25-نشستهای زمین در نواحی استخراج مواد معدنی |
10-نفوذ و پیشروی آب دریا |
26- ریزشهای زیردریایی |
11-رسوب زایی |
27- لغزشهای زیردریایی |
12-دگر شکلی سواحل |
28-باتلاق زایی |
13-مرداب زایی |
29-آتشفشان |
14-کویرزایی |
30-خودسوزی میدانهای زغالی |
15-انجماد و سرمازدگی |
31-ریزگردها |
16-بهمن |
32-توفندها و پیچندها |